N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Oud-bondskanselier Een recent boek over Gerhard Schröder laat zien hoe de oud-bondskanselier van Duitsland zich inzette voor persoonlijk gewin. Hij was close met Vladimir Poetin: de echtparen Schröder en Poetin vierden samen Kerstmis en zaten bij elkaar in de sauna.
In de maanden na de Russische inval in Oekraïne was er onder de Duitse sociaal-democraten sprake van dat oud-kanselier Gerhard Schröder uit de partij, de SPD, zou moeten worden gezet. Ook na het begin van de oorlog weigerde Schröder zich te distantiëren van president Vladimir Poetin, en in de jaren daarvoor had Schröder significant bijgedragen aan de Duitse afhankelijkheid van Russisch gas. Toch strandde het partijroyement, omdat niet kon worden bewezen dat Schröder zou hebben gehandeld in strijd met de partijstatuten.
Vorige week werd bekend dat Schröder in oktober door de Hannoverse afdeling van de SPD zal worden geëerd vanwege zijn zestigjarig lidmaatschap van de partij. Schröder krijgt daarvoor een speldje en een laudatio. Voor sommige sociaal-democraten wegen Schröders verdiensten nog altijd zwaarder dan zijn inspanningen voor de Russische president.
Al vroeg in de politieke carrière van Gerhard Schröder tekent zich af dat de SPD-man persoonlijk gewin belangrijker vindt dan iets abstracts als mensenrechten. In 1985, op bezoek bij DDR-leider Erich Honecker, belooft Schröder het West-Duitse onderzoeksinstituut af te schaffen dat de mensenrechtenschendingen in de DDR registreert. Schröder verzekert Honecker dat het instituut zal worden opgeheven zodra hij aan de macht is: gerechtigheid voor de politieke gevangenen in de DDR ruilt Schröder rustig in voor een wit voetje bij Honecker.
Twee redacteuren van de Frankfurter Allgemeine Zeitung, Reinhard Bingener, correspondent in Hannover, en Markus Wehner, politiek verslaggever in Berlijn en voormalig correspondent in Moskou, schreven Die Moskou Connection, waarin ze nauwgezet verslag doen van Gerhard Schröders weg naar het kanselierschap en het netwerk dat hij daarbij opbouwde. Bovenal gaat het de auteurs om de invloed die Schröder bleef houden – ook nadat hij het ambt in 2005 had overgedragen aan Angela Merkel – niet ten gunste van Duitsland, maar van hemzelf én van Poetin.
Schröders politieke thuisstad Hannover, zo schrijven de auteurs, wordt ook wel het „aartsbisdom” van de SPD genoemd. De SPD-afdeling in de hoofdstad van Nedersaksen is een machtscentrum met grote invloed op de landelijke sociaal-democraten, maar ook met geheel eigen zwaartepunten. Als jonge sociaal-democraat in de universiteitsstad Göttingen in de jaren zestig en zeventig is Schröder aanvankelijk een gestaalde marxist, maar hij wordt snel pragmatischer als hij opklimt in de partij. De SPD in Nedersaksen is inniger met het bedrijfsleven dan de sociaal-democraten elders, omdat de deelstaat 20 procent van de aandelen bezit in het in Wolfsburg gevestigde Volkswagen. De minister-president van de deelstaat zit automatisch ook in de raad van toezicht.
Gazprom en Rosneft
In Hannover verzamelt Schröder een aantal vertrouwelingen om zich heen. Zij zullen lang loyaal aan hem blijven en later, net als Schröder zelf, persoonlijk goed varen bij de banden met Rusland. Al vroeg wordt Frank-Walter Steinmeier, de huidige bondspresident, een medewerker van Schröder. Die is op dat moment, in 1991, minister-president in Nedersaksen. Later zal Schröder, als Angela Merkel hem in de verkiezingen van 2005 heeft verslagen, Steinmeier naar voren schuiven als minister van Buitenlandse Zaken: Steinmeier moet Schröders werk voortzetten en met name de Duits-Russische relaties onderhouden. Steinmeier verdedigt tot 2021 de aanleg van de oliepijpleiding Nord Stream 2 tussen Rusland en Noord-Duitsland; na het begin van de oorlog in Oekraïne biedt hij daarvoor zijn excuses aan.
Het echtpaar Schröder krijgt twee Russische kinderen ter adoptie, zonder administratieve rompslomp
Vanaf het begin van zijn presidentschap (in 2000) zet Poetin vol in op de relatie met Schröder. De echtparen Schröder en Poetin vieren samen Kerstmis en verjaardagen en zitten bij elkaar in de sauna. Het echtpaar Schröder krijgt twee Russische kinderen ter adoptie, zonder administratieve rompslomp. Direct na het einde van zijn kanselierschap treedt Schröder in 2005 in dienst van het Russische staatsgasbedrijf Gazprom en later van staatsenergiebedrijf Rosneft.
Een andere vertrouweling van Schröder uit Hannover is Sigmar Gabriel, de latere minister van Economie en van Buitenlandse Zaken onder Merkel. Onder Gabriel, die zoals de auteurs fijntjes noteren zelfs een handtekening van Poetin vraagt voor een bekende van hem, verkoopt het Duitse Wintershall, destijds onderdeel van chemieconcern BASF, de belangrijkste Duitse gasopslag aan Gazprom. Die opslag blijkt aan het begin van de oorlog in Oekraïne verrassend leeg. Onder Gabriel groeit het aandeel gas dat Duitsland uit Rusland importeert tot 55 procent. Volgens een stelregel in de Duitse energiepolitiek, die Gabriel dus negeert, mag de import uit één land maximaal 30 procent bedragen.
Zelfs in 2017, na de annexatie van de Krim en de grootschalige Russische bombardementen in Syrië, is Gabriel tegen sancties voor Rusland. Dat is volgens de auteurs een reden dat Merkel vasthoudt aan Nord Stream 2: de sancties blijven, in ruil daarvoor behoudt de coalitiepartner SPD Nord Stream 2.
Zelfverrijking
Opzienbarender nog dan Schröders aanhoudende invloed via zijn politieke connecties, is de zelfverrijking door Schröder en zijn connecties uit het Hannover-netwerk. Zo noemen de auteurs Heino Wiese als belangrijke spil in het netwerk. Wiese is een tijdlang voorzitter van de SPD-afdeling Hannover en Schröders campagnemanager. Later wordt Wiese ‘politiek consultant’, met een kantoor direct onder het appartement van Schröder in Berlijn. Bedrijven kunnen bij Wiese aankloppen om bureaucratische hordes in Rusland met behulp van persoonlijke contacten te overbruggen. Daarvoor maakt Wiese gebruik van de goede contacten van Schröder.
Het groepje mensen rondom Schröder en Wiese laat zien dat de SPD-biotoop Hannover het soort plek was waar zaken geregeld worden bij bier en wijn, mannen onder elkaar. Ook hier zijn de directe menselijke contacten belangrijker dan grotere, abstractere belangen als onafhankelijkheid of soevereiniteit.
Zijn plaats in de geschiedenis wil Schröder niet aan het toeval overlaten. Sinds 2015 geldt de ruim duizend pagina’s tellende biografie van Gerhard Schröder, van de hand van historicus Gregor Schöllgen, als standaardwerk. Schöllgen was tot zijn emeritaat enkele jaren geleden hoogleraar aan de universiteit van Erfurt en leidde daar een instituut voor toegepaste geschiedenis. Maar toen Schöllgen aan de biografie begon, ontving diens instituut 100.000 euro van Wintershall, een dochter-onderneming van BASF die nauw samenwerkt met Gazprom. Die 100.000 euro had Schröder ‘verdiend’ met twee lezingen voor dit bedrijf, maar op zijn verzoek werd het geld naar het geschiedenisinstituut doorgesluisd in plaats van naar Schröders eigen bankrekening. De biograaf houdt vol dat hij zijn blik op de oud-kanselier ondanks de gift van een ton niet heeft laten vertroebelen. Opmerkelijk is wel dat Schöllgen Schröders werk voor Gazprom „geheel juist” noemt.
Hannover was het soort plek waar zaken geregeld worden bij bier en wijn, mannen onder elkaar
Auteurs Bingener en Wehner corrigeren met hun boek ten minste deze ‘Schröderse’ geschiedschrijving. Maar naast Schröders biografie hebben ook de politieke partijen in Duitsland, de SPD in het bijzonder, nog veel inschattingsfouten te verwerken en te corrigeren.